Azərbaycan cəmiyyətində qadınların rolu
Azərbaycan cəmiyyətində qadınların rolu, min illik mədəni irsimizin ayrılmaz və dərin qatlarından biridir. Tarixin müxtəlif mərhələlərində qadınlar, ailə və icma dəyərlərinin qorunub saxlanılmasından tutmuş, ictimai-siyasi, mədəni və elmi sahələrdə irəliləyişə və dəyişikliklərə səbəb olmuş, həm də milli kimliyin formalaşmasında mühüm iz buraxıblar.
Ənənəvi cəmiyyətlərdə qadınların rolu, ilk növbədə ailə strukturunun mərkəzində özünü göstərirdi. Qadınlar ev təsərrüfatının idarə olunması, nəsil davamlılığının təmin edilməsi və yerli adət-ənənələrin ötürülməsi kimi vəzifələri yerinə yetirərək, icmanın ruhani və sosial mərkəzi kimi çıxış edirdilər. Həmçinin, folklor və mifik ədəbiyyatın zəngin dünyasında qadın qəhrəmanlar, dastan və nağıllarda, həm gözəllik, həm də fədakarlıq simvolu kimi tərənnüm olunub, cəmiyyətin mənəvi dəyərlərinin formalaşmasına böyük töhfə vermişdilər.
İslamın Azərbaycana gəlişi ilə birlikdə sosial və mədəni həyatın quruluşunda müəyyən dəyişikliklər baş verdi. Bu dövrdə qadınlara qarşı göstərilən hörmət və qayğı, eyni zamanda onların ictimai rolu və hüquqları müəyyən dərəcədə yenidən tərtib olundu. Dini və ədəbi diskursda qadın alimlər və şairlər, öz dövrlərinin intellektual həyatına və mədəni inkişafına əvəzsiz töhfələr vermiş, onların adları tarix səhifələrində parlaq izlər buraxmışdır.
XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində qadınların təhsil və ictimai həyatda iştirakı yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Bu dövrdə qadın azadlıq hərəkatı və maarifçilik təşəbbüsləri ənənəvi cəmiyyətin məhdudiyyətlərinə qarşı duraraq, qadınların hüquqlarının tanınması, təhsilin və maarifləndirmənin önə çəkilməsi yolu ilə cəmiyyətin inkişafına böyük töhfələr vermişdir. O dövrdə iz qoyan qadınlar, təhsil müəssisələrinin və sosial islahatların təşəbbüskarları olaraq, gələcək nəsillərə yol göstərən və ilham verən nümunələrə çevrildilər.
Sovet dövründə isə qadınların ictimai-siyasi həyatda rolu daha da genişlənərək, sənaye, elm, mədəniyyət və idman kimi sahələrdə fəaliyyət göstərmələri ilə diqqəti cəlb etdi. Azərbaycan SSR-də qadınların bərabər hüquqlara malik olması, onların dövlət orqanlarında, elmi tədqiqatlarda və ədəbiyyat, musiqi, teatr kimi sahələrdə iştirakı, müasir Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafında mühüm addım kimi qiymətləndirildi. Hətta elmi və texniki sahələrdə qadınların uğurları, ölkənin ümumi inkişaf strategiyasına öz töhfəsini verərək, milli irsimizin zənginləşməsində əvəzsiz rol oynadı.
1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyə qovuşması ilə qadınların rolu yeni mərhələyə qədəm qoydu. Müstəqil Azərbaycan cəmiyyəti, qadınların iqtisadiyyatın, siyasətin və mədəniyyətin bütün sahələrində aktiv iştirakını təmin etmək üçün geniş miqyaslı proqramlar, hüquqi islahatlar və sosial layihələr həyata keçirir. Dövlət orqanlarında, iş dünyasında və mətbuatda qadınların təmsilçiliyi artmaqla, onların cəmiyyətin bütün təbəqələrində bərabər imkanlarla inkişaf etməsinə şərait yaradılır.
Qadınların rolunun yalnız ictimai və siyasi sahələrlə məhdudlaşmadığını qeyd etmək lazımdır. Onlar həm də ədəbiyyat, musiqi, rəqs, teatr və vizual incəsənət sahələrində milli mədəniyyətin formalaşmasına öz töhfələrini vermişlər. Klassik muğamın ifasında, teatr və rəqs arenalarında qadın sənətkarların yaradıcılığı, onların təqdimat tərzi və innovativ yanaşmaları, xalqın ruhunu əks etdirən, dərin mənalı əsərlərin yaranmasına şərait yaradırdı. Yazıçı, şair, rəssam və musiqiçi qadınların əsərləri, cəmiyyətin sosial problemlərini işıqlandırmaqla yanaşı, milli dəyərlərin, adət-ənənələrin və tarixi yaddaşın qorunub saxlanılmasında mühüm rol oynayır.
Tarixi tədqiqatlarda və memarlıq kimi digər sahələrdə də qadınların iştirakı diqqətəlayiqdir. Təhsil müəssisələrinin yaradılması, xeyriyyəçilik fəaliyyəti və sosial təşəbbüslər vasitəsilə qadınlar, həm yerli, həm də beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın mədəniyyətinin tanınması və qiymətləndirilməsində əhəmiyyətli rol oynamışlar. Onların fəal iştirakı, sosial islahatların həyata keçirilməsində, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında dialoqun və əməkdaşlığın təşviqində mühüm faktor kimi qiymətləndirilir.
Nəticə etibarilə, Azərbaycan tarixində qadınların rolu çoxşaxəli və dərin mənalıdır. Onlar ənənəvi ailə dəyərlərindən başlayaraq, müasir cəmiyyətin siyasi, iqtisadi, mədəni və elmi sahələrində öz izlərini qoyublar. Hər bir dövrdə qadınların qarşılaşdıqları çətinliklərə baxmayaraq, onların mübarizəsi, yaradıcılığı və təşəbbüskarlığı, milli oyanışın, inkişafın və mədəni irsin canlı nümunəsi kimi gələcək nəsillərə ötürülür. Qadınların keçmişdən bu günə qədər qazandıqları uğurlar və qoyduqları izlər, yalnız onların şəxsi həyatının deyil, bütün cəmiyyətin gələcəyinin də zəmanətidir. Bu baxımdan, qadınların Azərbaycan tarixində tutduğu yer və verdiyi töhfələr, ölkəmizin mədəni və ictimai inkişafında mühüm və daimi rol oynayır, gələcəkdə də bərabər imkanlar əsasında inkişafın təmin olunmasında əsas amil olaraq qalacaqdır.
Sevda Bağırova,
56 N-li tam orta məktəbin tarix müəllimi
