Bakı ilə İrəvanın Şanxay gözləntisi
Ekspertlər İrəvanın şansının Bakıdan az olduğunu deyirlər; üzvlük reallaşarsa, bu, regiona nə vəd edir?
“İrəvan və Bakı Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) tamhüquqlu üzvlük üçün ərizələr təqdim edib və bu təşkilata üzv olmalıdırlar”. Bu barədə Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Ermənistan İctimai Televiziyasına müsahibəsində danışıb.
“Biz müraciətimizi təqdim etdik, Azərbaycan da müraciətini təqdim etdi. Bizi beynəlxalq tərəfdaşlar kimi qarşıdakı sammitə dəvət ediblər və iştirak edəcəyik. Hesab edirik ki, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan bu təşkilatın üzvü ola bilər və olmalıdır”, – o bildirib.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammitinə dəvət alıblar.
Musavat.com xəbər verir ki, bu barədə Çinin xarici işlər nazirinin müavini səviyyəsində nazir müavininin köməkçisi Lyü Bin mətbuat konfransında məlumat verib. Sammit 31 avqust – 1 sentyabr tarixlərində Çinin Tyanjin şəhərində keçiriləcək.
Tədbirdə 20-dən çox ölkənin liderləri və 10 beynəlxalq təşkilatın rəhbərləri iştirak edəcək. Prezidenti İlham Əliyev Çinin CGTN (China Global Television Network) telekanalına müsahibəsində ölkəmizin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına və BRİKC-ə üzvlük perspektivi ilə bağlı danışmışdı.
“Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında ölkəmizin statusu müşahidəçi deyil, dialoq üzrə tərəfdaşdır. Bu, həmin beynəlxalq təşkilatla daha da yaxın olmaq üçün güclü qarşılıqlı iradənin nümayişidir. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının və BRİCS-in bütün üzv dövlətlərinin Azərbaycanla çox yaxşı və dost münasibətləri var. Bundan başqa, bizim coğrafi mövqeyimiz, Cənubi Qafqaz və Xəzər regionunda vahid məqsədlərə töhfəmiz nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyətli olacaq. Əlbəttə ki, Çin və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə üzərində fəal iş apardığımız məsələlər, həmçinin bağlılıq layihələridir. Çünki Azərbaycan artıq müasir nəqliyyat infrastrukturu ilə Şərqdən Qərbə gedən yol üzərində yerləşir. Beləliklə, biz praktiki nəticələr nöqteyi-nəzərindən çox töhfələr verə bilərik”, – deyə dövlət başçısı vurğulamışdı.
ŞƏT-ə üzv olan ölkələr Azərbaycan iqtisadiyyatına 12 milyard ABŞ dollarından çox investisiya qoyub. Azərbaycanın ŞƏT-ə üzv ölkələrin iqtisadiyyatına yatırdığı investisiyaların həcmi isə 3,2 milyard ABŞ dolları qiymətləndirilir.
Azərbaycanın bu təşkilatda təmsilçiliyi Asiya-Avropa yükdaşımalarının Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (Orta dəhliz) layihəsi çərçivəsində proseslərin daha da sürətlənməsinə təkan verə bilər. Xüsusilə dəhlizin başlanğıcı olan Çinlə iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşməsi Azərbaycanın regional tranzit mərkəzinə çevrilmək planlarının icrası baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
İrəvana gəlincə, siyasi baxımdan ŞƏT-ə üzv olmaq Ermənistan üçün mühüm addım olacaq, onun beynəlxalq subyektivliyini gücləndirəcək. Çin, Rusiya, Hindistan və İran kimi güclərlə eyni masa arxasında duran İrəvan öz mövqeyini çatdırmaq və maraqlarını yüksək səviyyədə müdafiə etmək üçün əlavə kanal əldə edəcək.
Üstəlik, Bakı və İrəvan bir platformada, bir təşkilatda təmsil oluna bilərlər. Sülh razılaşmasından sonra bu bir ilk ola bilər.
Azərbaycanın təşkilatla münasibətlərinə toxunan politoloq Fərhad Məmmədov qeyd edib ki, Bakı bu gün ŞƏT-də dialoq üzrə tərəfdaş statusundadır və üzvlüklə bağlı niyyətini ortaya qoyub: “Çində keçiriləcək sammit bu baxımdan həlledici ola bilər. Azərbaycanın Asiya siyasəti ŞƏT-lə əməkdaşlıqdan keçməlidir”.
O bildirib ki, təşkilatda Orta Asiya ölkələrinin demək olar ki, hamısı təmsil olunur: “Türkmənistandan başqa bütün Orta Asiya dövlətləri ŞƏT-ə üzvdür. Onlar Azərbaycanın strateji tərəfdaşlarıdır. Prezident İlham Əliyevin bu region üzrə məsləhətləşmələrdə iştirakı da üzvlüyün məntiqi davamı kimi dəyərləndirilə bilər”.
F.Məmmədov əlavə edib ki, Ermənistan da ŞƏT-ə üzv olmaq niyyətini açıqlayıb: “Azərbaycan və Ermənistan paralel şəkildə bu prosesi aparırlar. Gələcəkdə Gürcüstanın da bu formata cəlb olunması region üçün ümumi baxışın formalaşmasına imkan verərdi”.
Bəs hər iki ölkə ŞƏT-ə elə məhz bu sammitdə üzv qəbul edilə bilərmi?
Günay Ağamalı
Milli Məclisin deputatı Günay Ağamalı “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Azərbaycan və Ermənistanın eyni beynəlxalq təşkilatda – Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında təmsil olunması regional və qlobal siyasi müstəvidə yeni mərhələnin başlanğıcı ola bilər: “Bu, ilk növbədə Cənubi Qafqazda sülhün, sabitliyin və əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə xidmət edəcək. Prezident İlham Əliyevin də vurğuladığı kimi, Azərbaycanın ŞƏT və BRİCS ilə əməkdaşlığı təsadüfi deyil, ölkəmizin coğrafi mövqeyi, tranzit potensialı və enerji-nəqliyyat layihələrində oynadığı həlledici rol bu təşkilat üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın dialoq üzrə tərəfdaş statusundan tamhüquqlu üzvlüyə doğru addımlaması həm də münasibətlərin daha da dərinləşməsi deməkdir. Azərbaycan bu gün artıq Orta Dəhlizin əsas aparıcı ölkələrdən biridir. Xəzərin Qərb sahilində alternativsiz mövqeyə malik Azərbaycan Şərqdən Qərbə uzanan müasir nəqliyyat və enerji infrastrukturunu formalaşdıraraq qlobal iqtisadi təhlükəsizliyə ciddi töhfə verir. ŞƏT üzv dövlətlərinin ölkəmizə yatırdığı 12 milyard dollardan artıq investisiya, Azərbaycanın isə həmin ölkələrə yatırdığı 3,2 milyard dollarlıq sərmayə qarşılıqlı maraqların dərinliyini göstərir. Eyni zamanda, artıq imkanlar və perspektivlər olduqca geniş və şaxəlidir. Cənubi Qafqaz əsrlərlə davam edən münaqişə irsi və mürəkkəb geosiyasi dinamikadan sabitlik müstəvisinə keçid edir. Vaşinqton görüşündə əldə oluna razılaşmalar şaxələndirilmiş xətt üzrə inkişaf edir və Azərbaycan nəqliyyat mərkəzinə çevrilir. Bu geniş spektrdə bütün region üçün tərəqqi vəd edir. Eyni zamanda, Ermənistanın da bu təşkilata üzvlük niyyətini açıq şəkildə ifadə etməsi də məhz mövcud reallıqlardan qaynaqlanır. Rəsmi İrəvan Azərbaycanın regional liderliyini qəbul edir və inteqrasiya yolunu tutur. Əgər bu proses paralel şəkildə reallaşarsa, bu, sülh sazişindən sonra iki ölkənin ilk dəfə bir beynəlxalq platformada üzv statusunda yanaşı təmsil olunması ilə tarixə düşəcək. Bu, həm regionun geosiyasi sabitliyi, həm də qarşılıqlı etimad mühitinin formalaşması baxımından mühüm amildir. ŞƏT sammitində qəbul olunacaq qərarlar həlledici ola bilər. Azərbaycan üçün bu, Asiya siyasətində yeni istiqamətin möhkəmlənməsi, regional və qlobal təsir imkanlarının genişlənməsi, Ermənistan üçün isə beynəlxalq subyektivliyini artırmaq üçün əlavə platforma əldə etmək imkanıdır.
Təbii ki, hər iki ölkənin təşkilata tamhüquqlu üzv olması zaman tələb edən məsələdir. Burada uzun bir üzvlük prosesi və geosiyasi maraqların uzlaşması və bunların fonunda üzv dövlətlərin razılığı əsas şərtdir. Hesab edirəm ki, üzvlük proseduru yekunlaşandan sonra Çinin də təşkilatdakı rolunu nəzərə alsaq, Bakı və İrəvan üçün ciddi maneə olmayacaq. Bütün hallarda, ən önəmlisi odur ki, belə bir format Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sabitlik və inkişafın təmin olunmasına töhfə verə bilər. Azərbaycan bu prosesdə hər zaman olduğu kimi, öz milli maraqlarını qorumaqla yanaşı, regional əməkdaşlığa da töhfə verməkdə qətiyyətlidir”.
Çingiz Şahbazi
Politoloq Çingiz Şahbazinin sözlərinə görə, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına, Azərbaycan və Ermənistanın üzv olmaq üçün müraciət etmələri hər iki ölkə üçün həm geosiyasi, həm də iqtisadi baxımdan çox əhəmiyyətli hesab oluna bilər: “Biz bilirik ki, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı dünyada böyük dövlətlərin və güclü iqtisadiyyata malik ölkələrin üzv olduğu təşkilatlardan biridir. Çin, Hindistan, Rusiya, Pakistan, İran, Özbəkistan, Qazaxıstan, Tacikistan və Qırğızıstan bu təşkilatın tam hüquqlu üzv ölkələridir. Həmçinin müşahidəçi qismində bu təşkilata qatılan bir sıra ölkələr var. Azərbaycan və Ermənistan bu təşkilatla əməkdaşlıq edirlər və bu formatda davam edən əməkdaşlığın daha da gələcəkdə perspektivləri nəzərə alaraq və bu baxımdan təşkilatdan faydalanmaq məqsədilə Azərbaycan və Ermənistanın ŞƏT-ə üzv olmaq məqsədilə ünvanladıqları müraciət hər iki ölkə üçün, xüsusilə də, iqtisadi inkişaf baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır və həmçinin eyni təşkilatda təmsil olunmaq kimi bir zərurəti təmin etmək şansı qazandıracaqdır. Bu baxımdan Azərbaycan, Çin və Orta Asiya ölkələri ilə həm tranzit, həm də iqtisadi əlaqələrini genişləndirmək və bu istiqamətdə bütün mexanizmləri möhkəmləndirmək imkanı əldə edəcək. Bu, Rusiya ilə münasibətlərdə Azərbaycana balans yaratmaq imkanı tanıyacaq. Qərbdən gələ biləcək hər hansı bir təzyiqin qarşısını almaq üçün ciddi üstünlük təmin edə bilən amillərdən biridir. Həmçinin Ermənistan üçün də həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan böyük faydaları var. İlk öncə bu təşkilat vasitəsilə Ermənistan Çinlə yaxından əməkdaşlıq etmək şansı qazanacaq və Qərbə tərəf meyillənən İrəvan üçün Moskva ilə əlaqələrin saxlanması istiqamətində mühüm platforma hesab oluna bilər.
ŞƏT istər təhlükəsizlik, istərsə də iqtisadi inkişaf baxımından Azərbaycan və Ermənistan üçün son dərəcə vacib təşkilatdır və bu, hər iki ölkənin yerləşdiyi coğrafi mövqeyi ilə bağlı gələcəkdə ola biləcək sorunları çözmək üçün əlverişli platforma rolunu oynaya bilər. Çünki təskilatın əsas prinsiplərindən biri də üzvlər arasında qarşılıqlı olaraq sərhəd və digər problemlərin olmamasına diqqət etməkdir. Azərbaycan və Ermənistan arasında yekun sülh sazişinin olmaması bu təşkilata üzv olmaq hər iki ölkə üçün problem yaradır və bu səbəbdən edilən müraciətlər iki ölkə arasında sülh sazişinin tez bir zamanda imzalanmasına da öz təsirini göstərəcək. Əlbəttə ki, Azərbaycan Ermənistana nisbətən bu təşkilata üzv olmaq üçün daha əlverişli mövqedədir və Azərbaycan təşkilatın dəstəklədiyi bütün layihələrə açıqdır və öz növbəsində bu istiqamətdə töhvə verməkdədir. Ermənistanın Qərbin təsirindəki mövqeyi də onun Azərbaycanla müqayisədə şansını azaldır. Amma, düşünürəm ki, hər iki ölkə yekun sülh sazişinin ardınca təşkilata eyni vaxtda qəbul ediləcəklər və bu özü ilə Cənubi Qafqaza yeni perspektivlər və yeni reallıqlar gətirəcəyinə inanıram. Azərbaycan üçün bu təşkilatda təmsil olunmaq xüsusi avantaj əldə etmək imkanı verir və ŞƏT-ə üzv olan Azərbaycan qısa müddət ərzində Çinin strateji tərəfdaşı kimi ”Bir kəmər-bir yol” layihəsinin əsas oyunçularından birinə çevrilə bilər. Əlbəttə ki, bütün bunlar önümüzdəki beş il ərzində öz əksini tapa bilər. Bu beş il ərzində Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan bu təşkilatda müşahidəçi statusunun əldə olunmasına çalışmalıdır. Əlbəttə ki, Ermənistanın sabit olmayan, Qərbə tərəf meyllənən siyasəti və Qərb təsirindən doğan qeyri-sabitlik ona olan güvənə öz təsirini göstərəcək və bu səbəbdən Ermənistana Azərbaycan üçün deyilənləri şamil etmək çətindir”.
Cavanşir ABBASLI,
“Yeni Müsavat”
