Azərbaycanda hansı ixtisaslar ləğv olunmalıdır?

“Universitetlərdə tədris olunan ixtisaslar zamanın tələblərinə uyğun olaraq daim yenilənməli və cəmiyyətin dəyişən ehtiyaclarına cavab verməlidir. Azərbaycanda da bəzi ixtisasların artıq müasir əmək bazarına uyğun olmadığı və ya çox dar ixtisaslaşma ilə məhdudlaşdığı müşahidə olunur. Bu halda həmin ixtisasların ləğv edilməsi, başqa ixtisaslarla birləşdirilməsi və ya daha aktual sahələr üzrə yenilənməsi zərurəti meydana çıxır”.

Bu sözləri təhsil eksperti Kamran Əsədov BiG.AZ-a bildirib.

O qeyd edib ki, etnoqrafiya və ya arxivçilik kimi sahələrdə fəaliyyət göstərən ixtisaslar əmək bazarında kifayət qədər perspektivli sayılmır. Bu sahələrin yerinə daha geniş profilli fənlər təklif edilə bilər.Azərbaycanın bəzi universitetlərində köhnəlmiş texnologiyalar üzərində qurulmuş mühəndislik ixtisasları mövcuddur. Dünya təcrübəsində artıq bu tip ixtisaslar yeni texnoloji sahələrə inteqrasiya edilib:

“Bir çox dünya universitetləri, xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrin təhsil müəssisələri, tələb və təklif balansına əsaslanaraq ixtisaslarını periodik olaraq yeniləyir və bəzi fənləri ümumi proqramlar çərçivəsində birləşdirir. Bu tendensiya yalnız iqtisadi səbəblərə görə deyil, həm də yeni texnologiyaların inkişafı və əmək bazarının dəyişən tələbləri ilə bağlıdır. Məsələn, Avropada bir çox universitet artıq bəzi ənənəvi fənləri ləğv edərək, onları daha çox tələb olunan sahələrlə birləşdirir və ya yeni ixtisas istiqamətləri açır.

Azərbaycanda bu istiqamətdə düşünmək lazımdır ki, bəzi ixtisaslar bir zamanlar vacib hesab olunsa da, artıq cəmiyyətdə və iqtisadiyyatda real qarşılığı qalmayıb. Müasir dövrdə əmək bazarı daha çox texnoloji və multidissiplinar biliklərə malik mütəxəssislərə ehtiyac duyur. Bu səbəbdən bəzi ixtisasların artıq kifayət qədər praktiki önəm kəsb etmədiyi və ləğv olunaraq daha geniş perspektivli sahələrlə birləşdirilməsi zərurəti yaranır.

İlk olaraq, bəzi humanitar fənlər çox dar ixtisaslaşma ilə tədris olunur ki, bu da gələcəkdə məzunların iş tapmaq imkanlarını məhdudlaşdırır. Məsələn, yalnız etnografiya və ya arxivçilik kimi sahələrdə fəaliyyət göstərən ixtisaslar əmək bazarında kifayət qədər perspektivli sayılmır. Bu sahələrin yerinə daha geniş profilli fənlər təklif edilə bilər. Məsələn, tarix və ya sosiologiya sahəsində daha geniş profilli proqramlar yaradaraq, etnografiya və arxivçilik kimi mövzular həmin ixtisasların daxilində seçməli fənn kimi tədris oluna bilər. Bu, tələbələrin əmək bazarına uyğunlaşmasına kömək edəcək, eyni zamanda onların iş imkanlarını genişləndirəcəkdir.

İkinci bir nümunə isə bəzi mühəndislik sahələrində dar ixtisaslaşma ilə bağlıdır. Misal üçün, Azərbaycanın bəzi universitetlərində köhnəlmiş texnologiyalar üzərində qurulmuş mühəndislik ixtisasları mövcuddur. Dünya təcrübəsində artıq bu tip ixtisaslar yeni texnoloji sahələrə inteqrasiya edilib. Məsələn, müasir dövrdə mexaniki mühəndislik və elektrik mühəndisliyi kimi ixtisaslar bir çox universitetdə “Mühəndislik və Robot Texnologiyaları” və ya “İnnovativ Texnologiyalar” adı altında birləşdirilib. Bu yanaşma tələbələrin həm nəzəri, həm də praktiki biliklər qazanaraq müasir texnologiyaları mənimsəmələrinə imkan verir. Azərbaycanda da köhnəlmiş texniki ixtisasların ləğv edilməsi və yeni texnoloji sahələrə uyğunlaşma zərurəti artıq özünü göstərir.

Dünya təcrübəsindən daha bir nümunə olaraq, İsveçdə bəzi universitetlər bir zamanlar populyar olan fərdi menecment və inzibati idarəetmə ixtisaslarını ləğv edərək, onları daha geniş “Biznes və İnnovasiya” proqramları ilə birləşdirib. Bu yolla tələbələr yalnız klassik idarəetmə bilikləri ilə məhdudlaşmır, həm də yeni işgüzar modellər və texnoloji yeniliklərlə tanış olurlar. Azərbaycan universitetlərində də bəzi biznes ixtisaslarının yenilənməsi və daha müasir mövzularla əvəzlənməsi tələb olunur. Məsələn, yalnız kommersiya yönümlü menecment proqramları yerinə startaplar və innovasiya menecmenti üzrə proqramlar təklif oluna bilər.

Hansı fənlərin ləğv olunmasına gəldikdə, bəzi ümumi fənlərin də tədris proqramlarından çıxarılmasına ehtiyac var. Məsələn, bəzi sosial elmlər üzrə ixtisaslarda artıq köhnəlmiş, elmi əhəmiyyəti itirmiş fənlər tədris olunur ki, bu da tələbələrin vaxtını səmərəsiz keçirməsinə səbəb olur. Bunun əvəzinə daha praktik biliklər verən, müasir dövrün tələblərinə cavab verən fənlərə üstünlük verilməlidir. Məsələn, informatika, analitika və məlumatların təhlili kimi sahələrə daha çox önəm verilməsi tələb olunur. Bu, tələbələrə gələcək iş həyatında uğur qazanmaq üçün lazım olan bacarıqları inkişaf etdirməyə imkan verəcəkdir.

Əlavə olaraq, Azərbaycan universitetlərində bəzən fənlərin tədrisi zamanı təkrarlanan mövzularla üzləşirik. Eyni mövzular fərqli adlarla müxtəlif fənlərdə tədris olunur ki, bu da təhsil prosesinin səmərəliliyini aşağı salır. Fənlərin inteqrasiyası bu problemin həlli üçün yaxşı vasitə ola bilər. Məsələn, müxtəlif iqtisadiyyat fənlərinin birləşdirilməsi, bir neçə fənnin daha geniş bir çərçivədə tədris olunması tələbələrin vaxtını daha effektiv istifadə etməsinə kömək edə bilər.

Xarici təcrübələr göstərir ki, qlobal universitetlər artıq bir çox ənənəvi fənləri ləğv edərək daha çox multidissiplinar proqramlara üstünlük verir. Məsələn, ABŞ və Böyük Britaniyanın aparıcı universitetlərində “Data Science” (Məlumat Elmləri) kimi sahələr artıq geniş yayılan ixtisaslar sırasına daxildir. Azərbaycanda da oxşar multidissiplinar ixtisaslar inkişaf etdirilməli və köhnəlmiş ixtisasların yerini almalıdır.

Nəticə etibarilə, Azərbaycan universitetlərində tədris olunan bəzi ixtisaslar yenilənməli, əmək bazarına uyğun olmayan ixtisaslar ləğv edilməli və ya birləşdirilməlidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, təhsildə çeviklik və əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşma müasir universitetlərin uğurunun əsas göstəricilərindən biridir. Azərbaycan təhsil sistemi də bu istiqamətdə addımlar ataraq tələbələrə daha perspektivli və müasir ixtisaslar təklif etməlidir”.