Emosional Zəka nədir?

EQ yoxsa IQ

Emosional Zəka nədir?

Emosional zəka (EQ), insanın öz və başqalarının duyğularını tanımaq, idarə etmək və onlardan düzgün istifadə etmək qabiliyyətidir. EQ bizi duyğularımıza hakim olmağa, daha yaxşı qərarlar qəbul etməyə və uğurlu əlaqələr qurmağa kömək edir. EQ duyğusal olmaq deyil, əksinə duyğuların tarazlıqla idarə olunmasıdır.

EQ və IQ

Əsas fərqləri:

• IQ (İntellektual Zəka): məntiqi təfəkkür, yaddaş, təhlil və akademik biliklər.

• EQ (Emosional Zəka): empatiya, sosial bacarıqlar, özünü idarəetmə və streslə mübarizə.

Əgər IQ problemlərin həlli üçün mühüm bir vasitədirsə, EQ həmin problemləri anlayıb insanlarla daha səmərəli ünsiyyət qurmağa imkan yaradır. Araşdırmalar göstərir ki, yüksək IQ təkbaşına iş və şəxsi həyatda uğur üçün kifayət etmir.

Emosional zəkanın (EQ) üstünlükləri ilə bağlı müxtəlif araşdırmalar mövcuddur. Məsələn, Daniel Goleman “Emosional Zəka” adlı kitabında EQ-nun insanın şəxsi və peşəkar həyatında uğur qazanmasında mühüm rol oynadığını vurğulayır .

Bundan əlavə, bəzi tədqiqatlar iş həyatında EQ-nun IQ-dən iki qat daha faydalı olduğunu göstərir . Yüksək EQ-ya malik liderlərin uğurlarının təxminən 90%-i emosional zəka ilə əlaqələndirilir .

Başqa bir araşdırmada isə yüksək performans göstərən işçilərin 90%-nin yüksək EQ-ya sahib olduğu müəyyən edilib .

Bu araşdırmalar EQ-nun şəxsi və peşəkar həyatda uğur qazanmaq üçün əhəmiyyətli bir faktor olduğunu göstərir.

Emosional zəkanın (EQ) üstünlüyü ilə bağlı bir sıra beynəlxalq universitetlərdə aparılmış tədqiqatlar mövcuddur.

Harvard Universiteti: Dr. Daniel Goleman burada dərs deyərkən emosional zəka mövzusunda bir sıra tədqiqatlar aparmışdır. Onun “Emosional Zəka” kitabı bu sahədəki ən məşhur əsərlərdən biridir.

Daniel Goleman, emosional zəka (EQ) sahəsində tanınmış amerikalı psixoloq və yazardır. O, 1995-ci ildə nəşr olunan “Emosional Zəka” kitabı ilə geniş tanınmış və bu sahənin əsas pionerlərindən biri olmuşdur. Goleman, emosional zəkanın həyatın müxtəlif sahələrində – iş, şəxsi münasibətlər və ümumi həyat keyfiyyətinə təsirini araşdırmışdır.

Goleman, Harvard Universitetində təhsil alıb və uzun illərdən bəri Psychology Today jurnalının baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərib. O, həmçinin The New York Times üçün insan davranışları və neyroloji elmlər barədə yazılar yazır. Kitabları dünya üzrə müxtəlif dillərə tərcümə olunub və çoxsaylı tədqiqatlara ilham mənbəyi olub.

Emosional zəkanın idarə edilməsi və inkişaf etdirilməsi, xüsusilə liderlik və komanda işində əhəmiyyətini vurğulayan Goleman, müasir psixologiya və iş dünyasında geniş təsirə sahibdir.

Dr. Daniel Goleman öz kitabında “EQ”-nun “IQ”-dan daha əhəmiyyətli olduğunu vurğulayır və araşdırmaları ilə bunu əsaslandırır. Onun fikrincə, emosional zəka insan həyatının bütün sahələrinə təsir edir və onun çatışmazlığı şəxsi münasibətlərdə, iş həyatında və hətta sağlamlıqda ciddi problemlərə yol aça bilər. Goleman qeyd edir ki, emosional zəka doğuşdan mövcud olan xüsusiyyət deyil, zamanla əldə edilən təcrübə və vərdişlərin nəticəsidir.

Onun “Emosional Zəka” kitabı təkcə tələbə və müəllimlər üçün deyil, həm də valideynlər üçün bir yol göstəricisidir. Harvard Universitetində təhsil alan və burada dərs deyən Goleman, həmçinin insan davranışı və neyroelmlər haqqında araşdırmaları ilə məşhurdur. Onun əsərləri bir çox dillərə tərcümə edilib və dünya miqyasında geniş yayılıb.

EQ, yəni emosional zəka, əvvəlcə psixologiyanın bir sahəsi kimi öyrənilsə də, bu gün peşəkar iş dünyasında da mühüm mövzulardan biridir. İnsan amilinə və onun hələ açılmamış potensialına artan maraq, emosional zəkaya olan diqqəti daha da artırıb. Beynimiz həm məntiqi təfəkkürü, həm də duyğularımızı idarə etmə bacarığına malikdir. İnsan şüuru və özünü idarəetmə qabiliyyəti bizi digər canlılardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdəndir.

İnsan, yer üzündəki digər canlılarla oxşar bioloji xüsusiyyətlərə malik olsa da, duyğuları və intellekti sayəsində fərqlənir. Bu iki əsas xüsusiyyət insanı yer üzünün liderinə çevirib. Daniel Goleman hesab edir ki, emosional zəka qədim dövrlərdə insanların həyatda qalmasında əsas rol oynayıb. İlk insanlar qorxu hissi ilə təhlükələrdən qaçmağı, ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirərək birgə yaşamağı öyrəniblər. Nitq qabiliyyəti də bu duyğuların təkamülü nəticəsində formalaşıb.

İnsanı fərqləndirən digər vacib xüsusiyyət isə intellektual zəkadır. İntellektual zəka, yəni IQ, insanın düşünmə, öyrənmə və analiz etmə qabiliyyətlərini ölçən göstəricidir. Bu qabiliyyətlər, elmi biliklərin mənimsənilməsi və təhlilində önəmli rol oynayır. İntellektual və emosional zəka birlikdə insanın potensialını tam ortaya qoyan faktorlardır.

Beynimiz sağ və sol yarımkürələrdən ibarətdir. Sol yarımkürə məntiq və analitik düşüncəni, sağ yarımkürə isə duyğuları və yaradıcılığı idarə edir. Sol beyin detallara fokuslanarkən, sağ beyin bütöv mənzərəni görməyə çalışır. Emosional zəka əsasən beynin sağ tərəfi ilə bağlıdır, bu da onun yaradıcı və intuitiv tərəfini ön plana çıxarır.

Uzun müddət IQ insanın potensialını ölçmək üçün əsas göstərici hesab edilib. Məsələn, Birinci Dünya Müharibəsi zamanı ABŞ ordusunda əsgər seçimində IQ testlərindən istifadə olunub. Lakin son dövrdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, yalnız yüksək intellektual səviyyə insanın uğurunu tam izah etmək üçün kifayət deyil. Emosional zəkanın əhəmiyyəti anlaşıldıqca, bu mövzuda daha çox araşdırma aparılıb və insan potensialının daha dərindən öyrənilməsi mümkün olub.

Duyğuların dərinliyi düşüncənin keyfiyyəti ilə sıx bağlıdır. Qəlb və ağıl bir-birini tamamlayan iki amildir. Düşüncələrinizi daha dərindən öyrəndikcə, duyğularınızın da yüksəldiyini müşahidə edəcəksiniz. Bu harmoniya insan həyatında tarazlığı təmin edir və onun uğurunun açarını təşkil edir.

İnkişaf etmiş emosional zəka sahibi insanlar daxili harmoniya içində yaşayır, özlərini dərindən analiz edərək güclü və zəif tərəflərini mütəmadi olaraq qiymətləndirirlər. Onlar pozitiv düşüncə tərzinə malikdir və qarşılaşdıqları situasiyalarda öncə faydalı və müsbət cəhətləri görməyi bacarırlar. Çətinliklərə bir problem kimi deyil, özlərini inkişaf etdirmək üçün fürsət kimi yanaşırlar. Bu insanlar gələcəyə nikbin baxır, özlərini daim motivasiya edir və ruhlandırırlar. Çünki bilirlər ki, ümid və pozitivlik həyatda uğur qazanmağın vacib amilləridir. Bunun əksinə, bədbin düşüncə insanın daxili enerjisini azaldır və iradəsini zəiflədir. Buna görə də, emosional zəka sahibi insanlar mənfi düşüncələri kənara qoyaraq həmişə inkişafa yönəlirlər. Onlar həyatda xoşbəxt olmaq üçün kifayət qədər səbəb tapmağı bacarırlar.

Bu cür insanlar öz hisslərini musiqi əsərinə bənzər şəkildə idarə edir, daxili tarazlığı qoruyaraq lazım olduqda hisslərini ya coşdurur, ya da sakitləşdirirlər. Ətraf mühitdə isə hər zaman müsbət təəssürat yaradır, sosial məsuliyyət hissləri güclü olur. Güclü ünsiyyət bacarıqları onları ətrafdakıların diqqətini çəkən dinləyiciyə çevirir. Həmçinin başqalarına dəstək olmaqdan, onları motivasiya etməkdən zövq alırlar. Onlar insanlara empatiya ilə yanaşır, təhlilçi mövqedən çıxış edir və ətraflarında güclü sosial əlaqələr yaradırlar. Bu xüsusiyyətləri sayəsində zamanla cəmiyyət və kollektivlərdə lider mövqeyinə yüksəlirlər.

Emosional zəka zəif olan insanlar isə ən kiçik problemlər qarşısında belə neqativ reaksiya verir və tez ruhdan düşürlər. Çünki öz potensiallarını kəşf edə bilmədikləri üçün özlərinə güvənləri yoxdur. Onlar fikirlərini aydın ifadə edə bilmir, qarşısındakılar tərəfindən tez-tez yanlış başa düşülür və ideyalarını təqdim etməkdə çətinlik çəkirlər. Hissləri qeyri-sabit olduğu üçün ətraflarına mənfi enerji yayır və insanları özlərindən uzaqlaşdırırlar. Problemlərə fokuslanır, həll yolları axtarmaq yerinə çətinliklərdən şikayət edirlər. Onların düşüncə tərzi “Bu problemi necə həll edə bilərəm?” yerinə “Bu problem mənim üçün necə də çətindir!” istiqamətindədir.

Pozitiv düşüncə ilə neqativ düşüncə arasındakı fərq nəticələrdə də özünü göstərir. Pozitiv yanaşma daha yaxşı nəticələrə gətirib çıxarır, neqativ yanaşma isə daha çox uğursuzluğa səbəb olur. Həmçinin emosional zəka zəif olan insanlar asanlıqla manipulyasiya olunur, öz fikirlərinə sahib olmaqda çətinlik çəkir və başqalarının təsirinə tez düşürlər. Onlar obyektiv yanaşmaq əvəzinə, çox vaxt qərəzli mövqe sərgiləyir və başqalarının təlqin etdiyi fikirləri mənimsəyirlər.

Bu baxımdan, emosional zəkanın inkişaf etdirilməsi həm şəxsi, həm də sosial həyatda uğur qazanmaq üçün mühüm bir faktordur.

Stenford Universitetində emosional zəka və onun liderlik, komanda işi və şəxsi inkişaf üzərindəki təsiri ilə bağlı bir çox tədqiqatlar həyata keçirilmişdir.

Yale Universitetində emosional zəka və onun təhsil, iş mühiti və şəxsi münasibətlər üzərindəki rolu ilə bağlı müxtəlif tədqiqatlar aparılmışdır.

Bu universitetlərdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, emosional zəka insanın şəxsi və peşəkar həyatında uğur qazanmasında mühüm rol oynayır. EQ yüksək olan insanlar daha yaxşı liderlik bacarıqlarına, effektiv ünsiyyətə və güclü komanda işinə malikdirlər.

Niyə EQ bu qədər vacibdir?

Tədqiqatçılar EQ-nün aşağıdakı üstünlüklərini vurğulayır:

1. Sosial əlaqələrdə üstünlük: EQ-si yüksək insanlar daha güclü və davamlı münasibətlər qururlar.

2. Liderlik bacarıqları: Komanda ruhunu yüksəltmək və konfliktləri idarə etmək üçün EQ əvəzolunmazdır.

3. Stres idarəsi: EQ-si yüksək olanlar emosional təzyiqə daha davamlı olur və sağlam qərarlar qəbul edirlər.

4. Maddi və mənəvi uğur: EQ işgüzar dünyada uğurun 80%-ni təşkil edir.

Bəzi beynəlxalq universitetlər emosional zəkanın inkişaf etdirilməsi ilə bağlı müxtəlif proqramlar və kurslar təklif edir. Məsələn, Harvard Universiteti “Emosional Zəka və Liderlik” adlı bir kursu iştirakçılara öz emosional zəka bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir.

EQ-nü necə inkişaf etdirmək olar?

1. Özünü tanı: Gündəlik emosiyalarınızı izləyin və onlara nəzarət etməyi öyrənin. Məsələn, əsəbləşdikdə sakitləşmək üçün 10 saniyə gözləyin.

2. Empatiya qur: Başqalarının hisslərini anlamağa çalışın. Qarşı tərəfin kədərli olduğunu görəndə, onu dinləyərək dəstək olun.

3. Pozitiv düşüncə: Problemləri böhran kimi deyil, öyrənmə fürsəti kimi dəyərləndirin.

4. Dinləmə bacarığı: Qarşınızdakını diqqətlə dinləyin, suallar verin və ona dəyər verdiyinizi hiss etdirin.

5. Streslə mübarizə: Məşq, nəfəs alma texnikaları və ya meditasiya ilə stresinizi azaldın.

6. Motivasiya: Maddi mükafatdan çox, daxili dəyərlərə uyğun məqsədlər seçin.

EQ-nün tətbiqi:

• EQ-si yüksək bir işçi konflikt zamanı emosiyalara qapılmadan problemi həll edir.

• EQ-si güclü bir valideyn övladının duyğularını anlayır və ona müvafiq dəstək verir.

• EQ-si yüksək bir tələbə stresli imtahan dövründə sakitliyini qoruyaraq məqsədinə çatır.

Yüksək EQ insanın həyat keyfiyyətini artırsa da, IQ ilə birlikdə daha güclü nəticələr əldə edilir. EQ empatiya, sosial bacarıq və emosional idarəetmədə önəmli olsa da, yüksək IQ ilə analitik problemlər daha asan həll edilir. Ən yaxşısı, hər iki qabiliyyəti inkişaf etdirməkdir.

Emosional zəka insanın şəxsi və peşəkar həyatında həlledici bir amildir. Yüksək EQ bizə duyğularımızı idarə etməyi, stresslə mübarizə aparmağı və münasibətlərdə uğur qazanmağı öyrədir. Daniel Golemanın “Emosional Zəka” kitabı bu mövzuda daha dərindən öyrənmək istəyənlər üçün dəyərli bir qaynaqdır.

Unutmayın, həyatın tarazlığı yalnız məntiqlə deyil, duyğularla da təmin olunur. Duyğularınızı idarə etməklə siz də uğur və xoşbəxtliyə nail ola bilərsiniz.

Şəxsi inkişaf üzrə kouç,

təlimçi, marker, mentor, müəllim,

yazar, “Özünə Yox De” kitabının müəllifi

Nigar Mahi