Uşaqlara görünməmiş qadağa – Azərbaycanda da tətbiq olunacaq?

Ekspertlərdən SOS: “Əks halda, gələcəyimiz məhvə gedir…”

Avstraliya dünyada ilk dəfə olaraq 16 yaşdan kiçiklər üçün sosial şəbəkələri qadağan edib. Bu barədə “The Guardian” nəşri məlumat yayıb. Nəşrin yazdığına görə, ölkədə artıq yeni qanun qüvvəyə minib.

Qanuna əsasən, dünyanın 10 ən böyük platforması avstraliyalı yeniyetmələrin hesablarını silməli və onların yeni hesab yaratmasının qarşısını almalıdır. Qadağa Facebook, Instagram, Threads, X (Twitter), YouTube, Snapchat, Reddit, Kick, Twitch və TikTok kimi sosial şəbəkələrə şamil olunur. Tələblərə əməl etməyən platformaları 33 milyon dollara qədər cərimə gözləyir.

Yeni qanun iri texnologiya şirkətləri və söz azadlığını müdafiə edən qurumlar tərəfindən tənqid edilsə də, sorğular avstraliyalıların əksəriyyətinin bu qərarı dəstəklədiyini göstərir.

Bəs eyni sorğu Azərbaycanda da keçirilə, əhali qadağaya “hə” deyərmi? Qadağanı reallaşdırmaq, ona nəzarət mümkünmü?

Sosioloq Elçin Bayramlı “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirib ki, uşaqlar məktəbi bitirənədək şəxsi smartfondan kənar saxlanılmalıdır və bu, faktiki qadağa şəklində tətbiq olunmalıdır. Onun fikrincə, uşaq mobil telefondan yalnız valideynin iştirakı ilə istifadə edə bilər, internetə çıxış isə mütləq nəzarət altında olmalıdır: “Çünki internet nəzarətsiz və təhlükəli məkandır, aqressiya, zorakılıq və əxlaqsızlıq elementləri uşaqların və yeniyetmələrin psixologiyasına ciddi zərər vurur”.

Sosioloq qeyd edir ki, bir çox ölkələrdə bu sahədə müsbət təcrübə var və Azərbaycanda da vəziyyət artıq təhlükəli həddə çatıb. Onun sözlərinə görə, 16 yaşa qədər uşağın şəxsi smartfon işlətməsinə ehtiyac yoxdur, əlaqə üçün sadə telefon kifayətdir: “İnternetdən isə tam imtina olunmamalı, lakin valideyn və müəllim nəzarəti ilə, məqsədli şəkildə istifadə edilməlidir. Ev şəraitində uşaqlar yaşlarına uyğun filmlərə baxa, aqressiv olmayan, faydalı oyunlarla məşğul ola bilərlər, amma bütün seçim valideyn tərəfindən edilməlidir. Nəzarətsiz telefon vermək uşağı psixoloji cəhətdən məhv etmək deməkdir”.

Elçin Bayramlı

Elçin Bayramlı hesab edir ki, dövlət səviyyəsində də bu sahədə qadağalar tətbiq oluna bilər, çünki artıq bunun ağır və hətta faciəvi nəticələri görünür. Onun sözlərinə görə, hazırda 5 yaşlı uşaqlardan tutmuş yaşlılara qədər hamı gecə-gündüz sosial şəbəkələrdədir və real həyatdan uzaqlaşıb. İnsanlar ailə və məişət həyatını arxa plana keçirərək virtual aləmdə yaşayırlar. O, regionlarda müşahidə etdiyi halları da misal çəkərək bildirir ki, bəzi ailələrdə sosial şəbəkələrə aludəçilik normal həyat tərzini sıradan çıxarıb.

Sosioloq xüsusilə uşaqların küçədə oynamaqdan uzaqlaşdığını, valideynlərin isə onlara bahalı smartfonlar verdiyini tənqid edir. Onun fikrincə, azyaşlı və yeniyetmə uşağı nəzarətsiz şəkildə internetə bağlamaq onun gələcəyini risk altına atmaq deməkdir. Bayramlı vurğulayır ki, internetin təhlükələri artıq hər kəsə bəllidir və bu səbəbdən dövlət uşaqları məsuliyyətsiz yanaşmadan qorumağa borcludur.

O, dəfələrlə 16 yaşa qədər smartfon istifadəsinin rəsmi şəkildə qadağan olunmasını və bu qaydaların pozulmasına görə ciddi cəzaların tətbiq edilməsini təklif etdiyini də qeyd edir. Onun qənaətinə görə, böyüklər artıq rəqəmsal asılılıqdan xilas olunmasa da, uşaqları bu təhlükədən qorumaq mümkündür və bu, cəmiyyətin sağlam gələcəyi üçün zəruridir.

Elvin Abbasov

Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası (AİKTSA) İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov mövzu ilə bağlı Musavat.com-a bunları deyib: “Avstraliya hökumətinin 16 yaşdan kiçik vətəndaşlar üçün sosial media platformalarına çıxışın məhdudlaşdırılması qərarı rəqəmsal təhlükəsizlik və uşaq müdafiəsi baxımından düşünülmüş və faydalı addımdır. Bu qadağanın əsas səbəbi zorakılıq, qeyri-etik dil və ya qumar elementləri ehtiva edən yaşa uyğun olmayan məzmunun yayım anında süzgəcdən keçirilməsi son dərəcə mürəkkəbdir. Kütləvi maliyyələşdirmə (donatelər) mexanizmi uşaqlarda pul xərcləmə vərdişləri yaradır, real zamanlı çat (chat) isə kiber-təqib və yaşıd zorakılığı üçün əlverişli mühit formalaşdırır. Avstraliya bu qadağa ilə uşaqları bu cür manipulyasiya və təcavüz təsirindən azad etmək istəyir”.

Ekspertə görə, Azərbaycan kontekstində, Avstraliya modelinə bənzər bütün böyük platformaları əhatə edən kütləvi, yaşa görə tam qadağa qanunvericiliyinin qəbul edilməsi ehtimalı aşağıdır: “Lakin uşaq müdafiəsi məqsədilə rəqəmsal tənzimləmənin güclənməsi gözləniləndir. Ölkənin rəqəmsal strategiyası bu cür platformaların tam bloklanmasından daha çox, “Uşaqların zərərli məlumatlardan qorunması haqqında” Qanun əsasında zərərli kontentə qarşı mübarizəni və kiber-təhlükəsizliyi gücləndirməyi hədəfləyir. Nəticə etibarilə, Azərbaycan daha çox valideyn nəzarəti proqramlarının təşviqinə, məlumat savadlılığının artırılmasına və zərərli kontentin fərdi bloklanmasına fokuslanacaq, çünki qlobal platformalara texniki yoxlama tələbi qoymaq həm çətindir, həm də ölkənin ümumi rəqəmsal inkişaf kursuna uyğun gəlmir”.

Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”