Səssiz ev sarsılmış cəmiyyətdir

Eyni otaqda oturub fərqli dünyalarda yaşayan ailə üzvləri artıq adi mənzərəyə çevrilib…

Cəmiyyətin ən kiçik, lakin ən həlledici modeli ailədir. Ailədə baş verən hər bir dəyişiklik zamanla küçəyə, məktəbə, iş mühitinə və bütövlükdə ictimai münasibətlərə təsir edir. Son illər ailə daxilində ünsiyyətin azalması görünməyən, lakin dərin izlər buraxan sosial problemə çevrilib. Əvvəllər ailə üzvlərini bir masa ətrafında birləşdirən söhbətlər bu gün çox vaxt telefon ekranlarının arxasında itib-batır. Eyni evdə yaşayan insanlar bir-birinin gündəlik hiss və düşüncələrindən xəbərsiz qalır.

Ünsiyyətin azalması isə sadəcə danışmamaq deyil, dinləməmək, anlamağa çalışmamaq və emosional bağların zəifləməsidir. Ailədə dialoqun zəiflədiyi mühitdə böyüyən uşaqlar öz fikirlərini ifadə etməkdə çətinlik çəkir, emosiyalarını tanımaq və idarə etmək bacarığını itirirlər. Belə uşaqlar gələcəkdə cəmiyyətə qapalı, aqressiv və ya laqeyd fərdlər kimi inteqrasiya edə bilirlər. Bu isə məktəblərdə konfliktlərin artmasına, iş mühitində anlaşılmazlıqlara, sosial münasibətlərdə səthiliyin dərinləşməsinə səbəb olur. Ünsiyyətsizlik həm də ailə daxilində etimadı sarsıdır. Açıq danışılmayan problemlər zamanla yığılır, həll olunmayan narazılıqlar isə emosional uzaqlaşma yaradır. Nəticədə ailə üzvləri bir-birinə dayaq olmaq əvəzinə, eyni məkanda yaşayan yad insanlara çevrilirlər. Bu model cəmiyyətə də ötürülür: insanlar bir-birinə qarşı daha az dözümlü, daha az anlayışlı olurlar. Cəmiyyətin psixoloji sağlamlığı birbaşa ailə münasibətləri ilə bağlıdır. Ailədə sevgi, diqqət və ünsiyyət çatışmazlığı artdıqca, depressiya, stress və sosial tənhalıq halları çoxalır. İnsanlar problemlərini bölüşmək əvəzinə içinə atır, nəticədə bu yüklər müxtəlif sosial gərginliklər şəklində üzə çıxır. Texnologiya bu prosesdə həm vasitə, həm də maneə rolunu oynayır. Doğru istifadə edildikdə ailələri yaxınlaşdıra bilən texnologiya, nəzarətsiz qaldıqda ünsiyyəti minimuma endirir. Eyni otaqda oturub fərqli dünyalarda yaşayan ailə üzvləri artıq adi mənzərəyə çevrilib. Bu səssizliyin səsi isə cəmiyyət miqyasında eşidilir. Ailədə ünsiyyətin azalması milli-mənəvi dəyərlərin ötürülməsini də zəiflədir. Dəyərlər nəsildən-nəslə nəsihətlə deyil, canlı ünsiyyət və şəxsi nümunə ilə keçilir. Danışılmayan, paylaşılmayan ailədə bu körpü qırılır və nəticədə cəmiyyət öz köklərindən tədricən uzaqlaşır. Problemin həlli yenidən ailədaxili dialoqun bərpasından başlayır. Birlikdə keçirilən vaxtın keyfiyyəti, qarşılıqlı dinləmə mədəniyyəti və açıq ünsiyyət ailəni möhkəmləndirdiyi kimi, cəmiyyəti də sağlamlaşdırır. Çünki güclü cəmiyyət səs-küylü tribunalardan deyil, danışa və dinləyə bilən ailələrdən formalaşır. Bu prosesdə diqqətdən qaçırılan mühüm məqamlardan biri də valideynlərin roludur. Maddi təminatı əsas məsuliyyət hesab edən bir çox valideyn emosional ünsiyyəti ikinci plana keçirir. Halbuki uşağın ehtiyacı təkcə geyim və təhsillə məhdudlaşmır. Dinlənilmək, başa düşülmək və dəyərli hiss olunmaq ailə münasibətlərinin əsas sütunlarıdır. Bu sütunlar zəiflədikcə, ailə formal bir birlikdən kənara çıxa bilmir. Ailədaxili ünsiyyətin azalması boşanmaların artmasına da böyük təsir göstərir. Problemlərin açıq müzakirə edilmədiyi ailələrdə anlaşılmazlıqlar dərinləşir, emosional məsafə hüquqi ayrılığa qədər uzanır. Boşanma isə təkcə iki insanın deyil, bütöv bir sosial çevrənin psixoloji balansını pozur. Belə ailələrdə böyüyən uşaqlar gələcək münasibətlərində də sağlam ünsiyyət modeli qurmaqda çətinlik çəkirlər. Məsələ təkcə ailə daxilində qalmır. Ünsiyyətsiz ailə mühiti cəmiyyətə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkən fərdlər yetişdirir. Bu fərdlər ictimai müzakirələrdə ya aqressiv, ya da passiv mövqe tutur, dialoq əvəzinə qarşıdurmanı seçirlər. Nəticədə cəmiyyətdə problemləri müzakirə edərək deyil, gərginlik yaradaraq həll etməyə çalışır. Digər tərəfdən, ailədə ünsiyyətin azalması empati anlayışını da zəiflədir. İnsan başqasının hisslərini ilk növbədə ailədə öyrənir. Evdə eşidilməyən uşaq küçədə də eşitmir, başqasını da eşitmək istəmir. Bu isə mərhəmətin, sosial məsuliyyətin və qarşılıqlı anlayışın azalmasına gətirib çıxarır. Bəzən birgə içilən çay, telefonsuz keçirilən yarım saatlıq söhbət illərlə yığılan səssizliyi aradan qaldıra bilər. Vacib olan niyyətdir-danışmaq və dinləmək istəyi. Cəmiyyətin gələcəyi ilə bağlı strateji planlar hazırlanarkən ailə institutunun gücləndirilməsi yalnız qanunlar və proqramlarla məhdudlaşmamalıdır. Ən təsirli islahat ailə üzvlərinin bir-birinə ayırdığı vaxtdan başlayır. Çünki ünsiyyət olmayan ailədə anlayış formalaşmır, anlayış olmayan yerdə isə sağlam cəmiyyət qurmaq mümkün deyil. Ailədə ünsiyyət bərpa olunmadıqca, cəmiyyət də sağlamlığını bərpa edə bilməz.

Səbinə Qorxmaz “İki sahil”