BTC boru kəmərində çirklənmə: texniki nasazlıq, yoxsa geosiyasi mesaj?

İlham Şaban: “Üzvi xloridlərin BTC-də normadan artıq miqdarda aşkarlanması risklər yaradıb”

Son günlər Bakı-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru kəmərində üzvi xlor çirklənməsi ilə bağlı yayılan xəbərlər regionda diqqətçəkən hadisələrdən biridir. İyulun 24-də BTC operatoru olan BP şirkəti tərəfindən Türkiyənin Ceyhan terminalında aparılan yoxlamalar zamanı neft çənlərində üzvi xlor birləşmələrinin aşkar edildiyi bildirildi. Bu, təkcə həmin partiyanın deyil, həm də ümumilikdə “Azəri Layt” markalı neftin keyfiyyətinə dair narahatlıqlar yaratdı. Nəticədə Qazaxıstan və Türkmənistan neftinin BTC kəməri ilə nəqli faktiki olaraq dayandırıldı. Qazaxıstan neftini Rusiya ərazisindən keçən Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu (CPC) vasitəsilə ixrac etməyə başladı.

Maraqlısı odur ki, bu hal təsadüfi texniki nasazlıqdan çox, daha geniş geosiyasi mənzərənin tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilir. BTC boru kəməri regionda Rusiyadan yan keçən əsas ixrac marşrutudur və bu səbəbdən Moskvanın strateji maraqları ilə tez-tez toqquşur. Kəmərin istismarı nəticəsində Xəzəryanı ölkələr, o cümlədən Qazaxıstan və Türkmənistan, Rusiya nəqliyyat infrastrukturundan asılılığını azalda bilir. Bu baxımdan, BTC-də çirklənmə və nəticədə nəqlin dayanması Rusiyanın regionda mövqelərini gücləndirməsinə şərait yaradır.

İlham Şaban

Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a deyib ki, artıq Qazaxıstan və Türkmənistan nefti Bakı-Tiflis-Ceyhan (BTC) kəmərinə vurulur, Ceyhan istiqamətində nəql edilir, yüklənir və qlobal bazarlara çatdırılır: “BP şirkəti hələ ötən ayın 17-18-də bu məsələ ilə bağlı araşdırma aparıldığını bildirmişdi. Üzvi xloridlərin boru kəmərində normadan artıq miqdarda aşkarlanması müəyyən risklər yaradıb, bu da istehlakçılar üçün narahatlıq doğurur. Lakin indiyə qədər məsələ ilə bağlı rəsmi açıqlama verilməyib. Ona görə mənim də əlavə məlumat vermək imkanım yoxdur”.

Bununla belə, tarix göstərir ki, Rusiya daha öncə enerji infrastrukturundan siyasi alət kimi istifadə etməkdən çəkinməyib. Ən bariz nümunə 2019-cu ildə Druzhba boru kəmərində baş verən neft çirklənməsi hadisəsidir. Həmin vaxt Avropaya ixrac olunan Rusiya neftində təhlükəli səviyyədə orqanik xlor birləşmələri aşkar edilmişdi. Bu hadisə Polşa, Almaniya, Belarus və digər ölkələrdə emal zavodlarının fəaliyyətinə ciddi təsir göstərmiş, milyardlarla dollar zərərə səbəb olmuşdu. Rusiya bu insidenti daxili təxribat kimi izah etsə də, hadisənin genişmiqyaslı təsirləri onun təsadüfi olmadığı anlamına gəlirdi.

Mütəxəssislərə görə, BTC-də baş verən son insidentin miqyası və zamanlaması ciddi suallar doğurur. Çünki eyni vaxtda bir neçə ölkədən olan neft partiyalarında bənzər çirklənmənin aşkarlanması təsadüf olmaqdan çox uzaq görünür. Bu, sistemli bir problemin, ya da daha pis halda, məqsədli təxribatın nəticəsi ola bilər. Çünki bu hadisədən birbaşa zərər görən ölkələr Rusiya ilə neft nəqli məsələsində alternativ axtarışda olan ölkələrdir. Eyni zamanda insidentin nəticəsi olaraq Qazaxıstan və Türkmənistan neftinin yenidən Rusiyanın nəzarətində olan marşrutlara yönləndirilməsi Moskva üçün siyasi və iqtisadi baxımdan əlverişli vəziyyət yaradıb.

Hazırda bu məsələ ilə bağlı rəsmi olaraq heç bir ölkə Rusiyanı ittiham etməyib. Amma əvvəllər baş verən oxşar hadisələr və bu gün müşahidə olunan nəticələr hadisənin, sadəcə, texniki problem olmadığını düşünməyə əsas verir. Əgər bu, doğrudan da məqsədli bir müdaxilədirsə, bu zaman neft nəqli təhlükəsizliyi məsələsi yalnız texniki deyil, həm də geosiyasi təhlükəsizlik problemi kimi gündəmə gəlir. Neftin dünya bazarına çıxışı və onun marşrutları artıq təkcə enerji məsələsi deyil, ölkələrin siyasi seçimlərinin və tərəfdaşlıqlarının formalaşmasında əsas faktor rolunu oynayır. BTC boru kəmərində baş verən son hadisə isə bu reallığın bir daha təsdiqidir.

Bakı-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru kəməri həm texniki, həm də siyasi baxımdan çox əhəmiyyətli bir layihədir. Bu kəmər Xəzər dənizi hövzəsindən çıxarılan neftin Rusiya və İran ərazisindən keçmədən dünya bazarına çıxmasına imkan verir. Layihə əsasən Qərb ölkələrinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə həyata keçirilib və Azərbaycanın enerji siyasətində mühüm yer tutur.

Son illərdə BTC boru kəməri vasitəsilə təkcə Azərbaycan deyil, həm də Qazaxıstan və Türkmənistan nefti daşınır. Bu ölkələrdən neft Xəzər dənizi üzərindən tanker vasitəsilə Bakıya gətirilir və sonra BTC ilə Ceyhan limanına nəql olunur. Bu, region ölkələri üçün də alternativ və təhlükəsiz ixrac marşrutu yaradır.

Kəmər texniki baxımdan da mürəkkəb struktura malikdir. Onun üzərində 11 istismar və 2 nasos stansiyası yerləşir. Boru kəməri zəlzələlərə və təbii fəlakətlərə qarşı xüsusi müdafiə sistemləri ilə təchiz edilib. Maraqlıdır ki, BTC dənizlə birbaşa təmasda olmasa da, Xəzərdən çıxarılan nefti qlobal bazarlara çatdırmaqda əsas rol oynayır. Kəmərin keçdiyi marşrut isə tarixi İpək Yoluna paralel yerləşir.

Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”