“Azərbaycanda inklüziv təhsil hələ də inkişaf mərhələsindədi”-EKSPERTDƏN AÇIQLAMA
İnklüziv təhsil bərabər imkanlar prinsipinə əsaslanan normallaşdırma, ümumiləşdirmə və inteqrasiya təcrübələri nəticəsində əldə edilən bilik və təcrübələrlə əldə edilmişdir. İnklüziv təhsilə gedən yolda normallaşma xüsusi təhsil ehtiyacı olan bütün şagirdlərin ümumi əhali qrupunda həmyaşıdlarının istifadə etdiyi şəraitə mümkün qədər yaxın olan təhsil xidmətlərinə çıxış əldə etmələrini müdafiə edən bir yanaşmadır. İnklüzivlik xüsusi təhsilə ehtiyacı olan şagirdlərin ehtiyaclarına uyğun fiziki mühitdə lazımi tənzimləmələr edərək ümumi təhsil siniflərinə yerləşdirmək, dərslərdə və sinif fəaliyyətlərində minimum köməkliklə iştirak etmək kimi müəyyən edilir. İnklüziv geniş şəkildə bütün imkansız uşaqları, o cümlədən xüsusi təhsil ehtiyacı olanları əhatə edir. İnklüziv təhsil anlayışına daha yaxın bir təcrübə olan inteqrasiya, bütün imkansız tələbələrin “ən az məhdudlaşdırıcı” prinsipinə uyğun olaraq, yerləşdikləri təhsil mühitlərində bütün kurslarda və fəaliyyətlərdə tam iştirakını təmin etmək üçün dəstək xidmətlərinin göstərilməsi deməkdir.
Mövzu ilə bağlı BiG.AZ-a danışan təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, Azərbaycanda inklüziv təhsil son illərdə diqqət mərkəzinə keçsə də, hələ də inkişaf mərhələsindədir və sistemli yanaşmaya ehtiyac duyur. Qanunvericilik bazası mövcuddur, bəzi pilot layihələr icra olunub, lakin geniş miqyaslı və keyfiyyətli tətbiq hələ tam təmin edilməyib. Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 5-ci maddəsinə əsasən, hər kəsin təhsil almaq hüququ vardır və bu hüquq bərabər imkanlar, differensial yanaşma və inklüziya prinsipləri ilə təmin olunmalıdır. 2020-ci ildə isə “Azərbaycan Respublikasında inklüziv təhsilin inkişafı üzrə 2020–2024-cü illər üçün Dövlət Proqramı” qəbul edildi. Bu sənəd inklüziv təhsilin hüquqi və institusional əsaslarını genişləndirmək məqsədi daşıyır:
“Hazırda bir sıra məktəblərdə pilot olaraq inklüziv təhsil tətbiq olunur. Bu məktəblərdə fiziki və ya psixoloji məhdudiyyətləri olan uşaqların ümumi təhsil mühitinə inteqrasiyası üçün resurs otaqları yaradılıb. 2023-cü ilin sonuna qədər inklüziv təhsil üçün resurs otaqlarının sayı 60-dan artıq idi və bu göstəricinin gələcəkdə artırılması planlaşdırılır. Lakin bu, ölkədəki 4000-ə yaxın məktəb fonunda hələ də çox məhdud miqyası əks etdirir.
Əsas problemlərdən biri ixtisaslı kadr çatışmazlığıdır. Əlilliyi olan uşaqlarla işləyə biləcək defektoloq, loqoped, psixoloq və xüsusi təhsil üzrə müəllimlər kifayət qədər deyil. Təhsil alan müəllimlərin əksəriyyəti inklüziv təlim metodikası üzrə yetərli hazırlığa malik deyil. Təlim kursları keçirilsə də, bu, hələ ki, sistemli hazırlıq səviyyəsinə çatmayıb. Bu da inklüziv təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Beynəlxalq təcrübədə – xüsusən İtaliya, Finlandiya, Kanada və Norveç kimi ölkələrdə inklüziv təhsil əsas prioritet sahədir və məktəblər bu sistemə uyğun qurulub. Məsələn, İtaliyada bütün şagirdlər, istisnasız olaraq, ümumi təhsil məktəblərində təhsil alır və bu sistem uğurla işləyir. Finlandiyada müəllim hazırlığı proqramlarına inklüziv pedaqogika daxil edilir və bu sahədə işləyən müəllimlərə əlavə dəstək və resurslar təqdim olunur.
Azərbaycanda isə fiziki mühit də çox vaxt əlverişli deyil. Məktəblərin əksəriyyətində liftlər, panduslar, əlil arabaları üçün yollar, xüsusi sanitar qovşaqlar mövcud deyil. Bu isə inklüzivliyin yalnız pedaqoji deyil, həm də infrastruktur baxımından zəif olduğuna dəlalət edir. Bir çox valideynlər də övladlarının məktəblərdə diskriminasiyaya məruz qalmasından ehtiyat edərək onları evdə saxlayır və ya evdə təhsil almasına üstünlük verir.
Ümumi yanaşma isə odur ki, inklüziv təhsil hələ də daha çox “pilot”, “eksperimental” statusundadır, kütləvi və sistemli deyil. Dövlət proqramı çərçivəsində atılan addımların nəticə verməsi üçün əsaslı və davamlı investisiyalar, kadr hazırlığı, valideyn maarifləndirilməsi və ictimai şüurun dəyişməsi zəruridir.
Beləliklə, Azərbaycanda inklüziv təhsil qanunvericilikdə tanınmış, dövlət proqramına salınmış, lakin praktik tətbiq baxımından erkən və qeyri-bərabər inkişaf mərhələsində olan bir istiqamətdir. Sistemin davamlı və keyfiyyətli şəkildə qurulması üçün inklüzivlik təhsilin əlavə elementi kimi deyil, onun əsas prinsipi kimi qəbul edilməlidir”.
